Od 1 stycznia 2025 branża budowlana objęta została wymogiem selektywnego zbierania odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Wytwórcy tych odpadów muszą segregować je co najmniej na sześć frakcji: drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips oraz odpady mineralne (np. beton, cegły, kamienie). Celem regulacji jest zwiększenie poziomu recyklingu w sektorze budowlanym i ograniczenie masy odpadów trafiających na składowiska. Najnowsza nowelizacja ustawy o odpadach (projekt UC23) uelastyczniła jednak te wymogi – dopuszczono przekazanie zmieszanych odpadów BiR wyspecjalizowanemu podmiotowi posiadającemu zezwolenia, który dokona ich segregacji poza miejscem wytworzenia, przy czym pierwotny wytwórca nadal odpowiada za wykonanie obowiązku wysegregowania tych odpadów. Innymi słowy, firma budowlana może przekazać nieposegregowane odpady uprawnionemu odbiorcy (np. przedsiębiorstwu recyklingowemu) na podstawie umowy, a ten dokona sortowania we własnym zakładzie. Rozwiązanie to rozwiewa wcześniejsze wątpliwości interpretacyjne i ułatwia praktyczne wdrożenie selekcji odpadów BiR przez mniejsze firmy. Przepisy te weszły w życie 1 stycznia 2025 r. zgodnie z ustawą znowelizowaną pod koniec 2024 roku.
Porównanie przepisów: kiedyś a teraz
Obszar |
Przepisy do końca 2024 r. |
Przepisy od 1 stycznia 2025 r. |
Selektywna zbiórka BiR |
Brak obowiązku segregacji na 6 frakcji |
Obowiązek segregacji na 6 frakcji lub przekazanie do sortowni |
Ewidencja odpadów niebezp. |
Zwolnienia dla małych przedsiębiorców |
Obowiązek dla każdego przedsiębiorcy |
Opłaty BDO |
100 zł dla mikro, 300 zł dla pozostałych |
200 zł dla mikro, 800 zł dla pozostałych |
Segregacja tekstyliów |
Brak obowiązku |
Obowiązkowa segregacja przez gminy |
System kaucyjny |
Brak |
Obowiązkowy od 10.2025 (butelki, puszki, szkło wielokrotnego użytku) |
System ROP dla opakowań |
W fazie przygotowań |
Wdrożenie w 2026 roku |
Usuwanie dzikich składowisk |
Ograniczone finansowanie |
80% dofinansowania dla gmin |
Zmiany w systemie BDO
Rok 2025 przyniósł istotne zmiany w funkcjonowaniu Bazy Danych o Produktach i Opakowaniach oraz o Gospodarce Odpadami (BDO). Zniesiono dotychczasowe zwolnienia z ewidencji odpadów niebezpiecznych – od 1 stycznia każdy przedsiębiorca wytwarzający nawet minimalne ilości odpadów niebezpiecznych (np. salon kosmetyczny, fryzjerski) musi zarejestrować się w BDO i prowadzić ewidencję tych odpadów. Oznacza to likwidację wyjątków, z których chętnie korzystano w przypadku drobnych wytwórców (dotyczy to m.in. odpadów takich jak zużyte oleje silnikowe, opakowania po chemikaliach, zużyte urządzenia z elementami niebezpiecznymi czy baterie zawierające rtęć). Zmiana ta ma zwiększyć kontrolę nad gospodarką odpadami niebezpiecznymi i zminimalizować ich negatywny wpływ na środowisko.
Kolejna zmiana to znacząca podwyżka opłat BDO. Od 2025 r. opłata rejestrowa i roczna za wpis do rejestru BDO wzrosła o 100–166%: dla mikroprzedsiębiorców z 100 zł do 200 zł, a dla pozostałych podmiotów z 300 zł do 800 zł. Podwyżka ta podyktowana jest rosnącymi kosztami utrzymania i rozwoju systemu, w tym zapewnienia odpowiedniego poziomu cyberbezpieczeństwa oraz wymiany wyeksploatowanej infrastruktury technicznej. Przedsiębiorcy zobowiązani są wnieść nową, wyższą opłatę roczną za 2025 r. do końca lutego.
W systemie sprawozdawczości BDO pojawiły się też nowe obowiązki – np. wprowadzono raportowanie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (SUP). Zgodnie z przepisami wdrażającymi tzw. dyrektywę plastikową UE, od 2025 r. przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu takie produkty muszą składać roczne sprawozdania w BDO (po raz pierwszy do 15 marca 2025 za rok 2024). Rozszerza to zakres danych zbieranych w BDO o opakowania i produkty objęte nowymi wymogami unijnymi. Jednocześnie pewne planowane funkcje BDO zostały odroczone – np. uruchomienie modułu elektronicznych potwierdzeń recyklingu (DPR/EDPR) przesunięto na 1 stycznia 2027 (pierwotnie planowano wcześniejsze wdrożenie tego modułu potwierdzającego recykling cyfrowo).
Obowiązki gmin: tekstylia oraz usuwanie nielegalnych odpadów
Od początku 2025 roku wszystkie gminy mają nowy ustawowy obowiązek: zapewnienie selektywnej zbiórki odpadów tekstylnych i odzieży. Wynika on z art. 14 ustawy z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, który wyznaczył 1 stycznia 2025 jako termin wprowadzenia tej segregacji. W praktyce minimum dla gmin to umożliwienie mieszkańcom oddawania niepotrzebnych tekstyliów do Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). Co ważne, odpady tekstylne nie mogą być już wyrzucane do zmieszanych śmieci – zużyte ubrania, tkaniny czy buty powinny trafić do dedykowanych punktów zbiórki. Obowiązkowa segregacja tekstyliów ma na celu ograniczenie ilości ubrań i materiałów trafiających na wysypiska oraz zwiększenie możliwości ich recyklingu i ponownego wykorzystania. Samorządy musiały zatem zorganizować system odbioru tekstyliów (np. poprzez kontenery na odzież używaną lub zbiórki w PSZOK). Niewywiązywanie się z tego obowiązku może skutkować konsekwencjami – brak segregacji tekstyliów traktowany jest analogicznie jak niewłaściwa segregacja innych frakcji, co może oznaczać dla mieszkańców wyższe opłaty lub mandaty za wrzucanie tekstyliów do odpadów zmieszanych. Wiceminister klimatu Anita Sowińska podkreśla, że jest to ważny krok w kierunku zrównoważonego gospodarowania odpadami, jednak wymaga on zarówno zmian prawnych, jak i zwiększania świadomości ekologicznej społeczeństwa.
Równocześnie ustawodawca podjął działania przeciwko porzucaniu odpadów. Na lata 2025–2027 uruchomiono specjalny mechanizm finansowego wsparcia dla gmin usuwających tzw. dzikie składowiska. Nowelizacja ustawy o odpadach (UC23) umożliwiła przekazywanie organom administracji (m.in. samorządom) środków z budżetowej rezerwy celowej na utylizację nielegalnie zdeponowanych odpadów stanowiących zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska. Samorządy mogą uzyskać nawet do 80% dofinansowania kosztów takich akcji, co ma zachęcić je do szybkiego reagowania na przypadki porzucania niebezpiecznych odpadów przez nieuczciwe podmioty.
Problem nielegalnych odpadów w Polsce narastał w ostatnich latach, stąd nowe regulacje. W 2024 r. inspekcje środowiska zidentyfikowały 23 lokalizacje spełniające kryteria niebezpiecznych odpadów, z czego 9 wymagało natychmiastowej interwencji. Nowe przepisy pozwalają sprawniej usuwać takie odpady i dochodzić kosztów od sprawców, co ma utrudnić proceder porzucania odpadów przez tzw. mafie śmieciowe.
Obowiązki poszczególnych grup od 2025 r.
Grupa |
Obowiązki |
Gminy |
- Organizacja zbiórki tekstyliów i odzieży |
|
- Wdrażanie punktów zbiórki opakowań kaucyjnych |
|
- Korzystanie z funduszy na usuwanie dzikich wysypisk |
Wspólnoty mieszkaniowe |
- Przystosowanie do nowych zasad segregacji |
|
- Rozważenie wdrożenia systemów głębokiej zbiórki (Molok) |
Mieszkańcy |
- Obowiązkowa segregacja odpadów, w tym tekstyliów |
|
- Zwracanie opakowań objętych systemem kaucyjnym |
Planowane działania legislacyjne na lata 2025–2027
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP) – w tym system kaucyjny
Najbliższe lata przyniosą pełne wdrożenie nowych zasad Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP) w gospodarce odpadami opakowaniowymi. Kluczowym elementem jest ogólnokrajowy system kaucyjny dla opakowań po napojach, który ma ruszyć najpóźniej z dniem 1 października 2025 r. System ten obejmie m.in. butelki z tworzyw sztucznych o poj. od 0,1 do 3 litrów oraz metalowe puszki do 1 l (zgodnie z wcześniejszą ustawą kaucyjną), a także ma objąć wielorazowe butelki szklane. Nowe przepisy doprecyzowujące zasady systemu kaucyjnego przewidują wprowadzenie tzw. zamkniętego obiegu kaucji – kaucja będzie pobierana i rozliczana na każdym etapie dystrybucji, co uszczelni system i zapobiegnie defraudacji tych środków. W praktyce oznacza to utworzenie centralnego rejestru przepływu kaucji, gwarantującego poprawne rozliczenia między operatorami a detalistami. Dla zapewnienia powszechności systemu w terenie, w każdej gminie będzie musiał funkcjonować co najmniej jeden punkt odbioru opakowań objętych kaucją (np. automat lub skup). Ponadto wszystkie sklepy, również poniżej 200 m², zostaną zobowiązane do przyjmowania kaucjonowanych szklanych opakowań wielokrotnego użytku, o ile sprzedają napoje w takich butelkach. Ustawodawca zdecydował się natomiast wyłączyć z systemu kaucyjnego opakowania po mleku i napojach mlecznych– nie będą one objęte pobieraniem kaucji. Dostosowując branżę do nowych wymogów, przewidziano vacatio legis: obowiązki realizacji określonych poziomów zbiórki oraz zwrotu kaucji wejdą w życie dopiero od 1 października 2025 (nie wcześniej), co daje producentom i handlowcom czas na przygotowanie infrastruktury i systemów informatycznych. Już teraz trwają procedury wydawania pozwoleń dla operatorów systemu kaucyjnego oraz tworzenie jednolitego oznakowania opakowań objętych kaucją (logotyp systemu). Wdrożenie systemu kaucyjnego jest elementem dostosowania Polski do wymogów unijnych i ma znacząco zwiększyć poziom recyklingu opakowań po napojach (butelki PET, puszki) – według założeń odzysk tych opakowań powinien przekroczyć 90% w kolejnych latach, co będzie monitorowane przez Inspekcję Ochrony Środowiska.
Równolegle prowadzone są prace nad docelowym modelem ROP dla opakowań komunalnych jako całości. Ministerstwo Klimatu i Środowiska zaprezentowało założenia nowego systemu, w którym odpowiedzialność finansową za zagospodarowanie odpadów opakowaniowych w większym stopniu poniosą producenci i importerzy opakowań. Planowane jest powołanie operatora ROP, który będzie pobierał od wprowadzających produkty opłatę zależną od rodzaju opakowania (tzw. opłata modulowana – im trudniejsze do recyklingu opakowanie, tym wyższa opłata) i rozdzielał zebrane środki między trzy grupy podmiotów: gminy, instalacje sortujące oraz recyklerów. Zebrane fundusze mają trafiać m.in. do gmin na finansowanie systemów selektywnej zbiórki, co odciąży ich budżety. Wiceminister Anita Sowińska zapowiedziała, że pierwsze rozwiązania tej nowej ustawy ROP zaczną obowiązywać od 2026 roku. Oznacza to stopniowe wdrażanie nowego modelu – najpierw utworzenie ram prawnych i instytucji (operatora ROP), potem włączenie producentów w finansowanie systemu. Samorządy pozytywnie oceniają kierunek tych zmian, licząc na dodatkowe środki na gospodarowanie odpadami. Z drugiej strony organizacje odzysku i producenci obawiają się wzrostu kosztów – szacuje się, że opłaty recyklingowe mogą w nowym systemie być nawet kilkukrotnie wyższe niż dotychczas. Legislacja dotycząca kompleksowego ROP opakowaniowego jest jednak w toku – pełne wdrożenie spodziewane jest w latach 2025–2027.
W kolejnych latach planuje się także rozszerzenie ROP na inne strumienie odpadów. Na poziomie UE trwają prace nad wprowadzeniem ROP dla tekstyliów (odzieży i tkanin). Według zapowiedzi nowe przepisy unijne nałożą na producentów tekstyliów odpowiedzialność za cały cykl życia ich produktów – od etapu produkcji aż po moment, gdy produkt staje się odpadem. Będzie to oznaczało, że producenci ubrań i tekstyliów zostaną zobligowani do finansowania systemów zbiórki i recyklingu odzieży. Polska już teraz przygotowuje się na te zmiany, rozwijając infrastrukturę zbiórki tekstyliów (jak opisano wyżej). Jeśli unijne regulacje wejdą w życie w latach 2025–2026, konieczne będzie uchwalenie odpowiednich zmian w prawie krajowym, aby wdrożyć ROP tekstylny. Zdaniem ekspertów, takie rozwiązanie jest potrzebne – obecnie przeciętny Europejczyk kupuje ~26 kg ubrań rocznie, z czego 87% trafia na wysypiska lub do spalenia. Wprowadzenie finansowej odpowiedzialności producentów za zagospodarowanie tekstyliów ma szansę zmniejszyć ten problem i pobudzić rozwój recyklingu materiałów włókienniczych.
Dalsze zmiany w systemie BDO
Modernizacja systemu BDO będzie kontynuowana w latach 2025–2027, aby sprostać nowym wymogom sprawozdawczym i zwiększyć przejrzystość gospodarki odpadami. Planowane jest uruchomienie tzw. Modułu Potwierdzeń w BDO, który umożliwi elektroniczne wystawianie dokumentów potwierdzających recykling (DPR) i odzysk (DPO) bezpośrednio w systemie. Termin wdrożenia tego modułu został jednak oficjalnie przesunięty na 1 stycznia 2027 r. aby dać czas administracji i przedsiębiorcom na dostosowanie się do nowych rozwiązań. Oznacza to, że dopiero od 2027 r. recyklerzy i organizacje odzysku będą mogli generować potwierdzenia realizacji swoich obowiązków w formie cyfrowej w BDO – co usprawni rozliczanie poziomów odzysku (likwidacja papierowych zaświadczeń).
W międzyczasie BDO będzie dostosowywane do wdrażanych systemów ROP. Wejście systemu kaucyjnego spowoduje konieczność rejestracji nowych podmiotów (operatorów systemu kaucyjnego) oraz sprawozdawczości zbiórki opakowań objętych kaucją. Niewykluczone, że dane o zebranych butelkach i puszkach będą raportowane w ramach BDO lub powiązanych rejestrów – tak aby gminy mogły uwzględniać je w swoich poziomach recyklingu. Ponadto planuje się dalsze ulepszenia funkcjonalne BDO: m.in. integrację z innymi systemami (jak ewidencja pojazdów wycofanych z eksploatacji, baza odpadowa UE), usprawnienie modułów elektronicznych manifestów przewozu odpadów, a także dostosowanie BDO do ewidencji nowych frakcji (np. wspomnianych odpadów tekstylnych, jeśli zostaną objęte obowiązkową sprawozdawczością). Celem jest, aby do 2027 r. BDO stało się kompleksowym, w pełni zdigitalizowanym narzędziem monitoringu gospodarki odpadami w Polsce, ograniczającym biurokrację i umożliwiającym lepszą kontrolę strumieni odpadów na każdym etapie (od wytworzenia u źródła, po recykling lub unieszkodliwienie). Transformacja cyfrowa w tym zakresie jest wspierana również przez fundusze unijne i krajowe – w planach jest m.in. dalsza rozbudowa systemu oraz szkolenia dla użytkowników, tak aby nowe obowiązki (jak wspomniane raporty SUP czy przyszłe obowiązki ROP) były realizowane sprawnie i poprawnie.
Wpływ zmian na systemy głębokiej zbiórki odpadów
Zaostrzenie przepisów oraz wyższe cele recyklingu kierują uwagę samorządów i firm na nowoczesne rozwiązania infrastrukturalne, takie jak systemy głębokiej zbiórki odpadów. Chodzi o tzw. półpodziemne kontenery, które w ok. 60% swojej wysokości są zainstalowane pod ziemią. Pozwala to na umieszczenie pojemników o dużej pojemności na niewielkiej przestrzeni, co jest szczególnie cenne w zatłoczonych centrach miast i osiedlach. Wspólnoty mieszkaniowe coraz częściej, we współpracy z gminami, inwestują w takie systemy – samorządy tworzą ramy prawne i zachęty (np. poprzez wymagania lokalizacyjne czy dofinansowania), a wspólnoty wdrażają u siebie głębokie pojemniki, unowocześniając gospodarowanie odpadami na swoim terenie. Dzięki temu nowe obowiązki (jak zwiększona liczba frakcji segregacji czy konieczność utrzymania czystości) stają się łatwiejsze do spełnienia.
Zastosowanie podziemnych i półpodziemnych kontenerów przynosi wymierne efekty organizacyjne, środowiskowe i finansowe. Pracownicy branży odpadowej wskazują, że tam, gdzie zainstalowano takie pojemniki, poprawiła się dyscyplina segregacji – mieszkańcy chętniej wrzucają odpady do właściwych przegród, a przedsiębiorstwa zajmujące się wywozem i recyklingiem mogą działać wydajniej. Większa pojemność każdego kontenera oraz naturalne ugniatanie odpadów siłą grawitacji sprawiają, że pojemniki rzadziej się zapełniają, więc wymagają rzadszych odbiorów. To z kolei oznacza niższe koszty wywozu i mniejsze obciążenie logistyczne dla firm odbierających odpady (rzadsze kursy śmieciarek), a także przekłada się na redukcję emisji spalin – szacuje się, że dzięki rzadszym wywozom emisja CO₂ z transportu odpadów spada nawet o kilkadziesiąt procent. Dodatkowo systemy te są bardzo pojemne – jeden kontener Molok o pojemności 5 m³ odpowiada pojemnością nawet ~55 standardowym pojemnikom 120 L, co daje średnio ~68% oszczędności miejsca na danym terenie. Pozwala to odzyskać przestrzeń wokół budynków (np. na zieleń czy parkingi), likwidując rzędy kubłów i wiat śmietnikowych.
Kolejną korzyścią jest poprawa warunków sanitarnych i estetyki. Ponieważ ok. 2/3 objętości pojemnika znajduje się pod ziemią, w niższej temperaturze, odpady ulegają wolniejszemu rozkładowi – znacząco ograniczone są nieprzyjemne zapachy, zwłaszcza latem. Zamykane, szczelne wrzutnie uniemożliwiają dostęp insektom i gryzoniom, eliminując problem szczurów buszujących w odpadach. Same pojemniki są estetyczne i mogą być dostosowane do otoczenia (różne wykończenie nadziemnej części), dzięki czemu mogą stać bliżej budynków mieszkalnych bez obaw o uciążliwości. To z kolei zwiększa wygodę mieszkańców – mają krótszą drogę do pojemników, co również sprzyja lepszej segregacji (ankiety wskazują, że czytelne oznaczenia i łatwy dostęp do kontenerów półpodziemnych dodatkowo motywują do prawidłowego sortowania odpadów).
Z punktu widzenia gmin, inwestycje w systemy głębokiej zbiórki mogą przynieść długofalowe oszczędności i ułatwić spełnienie wymagań prawa. Rzadsze przepełnianie się koszy i bardziej higieniczne warunki oznaczają mniej dzikich wysypisk tworzonych przez mieszkańców (bo nie zastają oni przeładowanych kontenerów). Gminy notują także mniej skarg na niewywożone na czas odpady czy bałagan wokół altan. Co ważne, zmniejsza się ryzyko kar za brak odpowiedniej segregacji – w systemach podziemnych odpady są lepiej posegregowane i zabezpieczone, więc inspekcje rzadziej wykazują nieprawidłowości. Dla firm odbierających odpady wdrożenie tych systemów to szansa na optymalizację tras i wykorzystanie nowoczesnych technologii (wiele pojemników półpodziemnych wyposażanych jest w czujniki zapełnienia, co pozwala wdrożyć inteligentne harmonogramy wywozu). Firmy mogą też zredukować koszty paliwa oraz eksploatacji pojazdów dzięki mniejszej liczbie kursów.
Aktualne zmiany prawne w gospodarce odpadami napędzają rozwój systemów głębokiej zbiórki. Rosnące wymagania dotyczące segregacji i recyklingu wymuszają inwestycje w infrastrukturę, a rozwiązania typu Molok wpisują się w tę potrzebę, oferując jednocześnie poprawę efektywności, ekologii i jakości życia mieszkańców. Wiele samorządów oraz przedsiębiorstw już dostrzegło te korzyści i pilotażowo instaluje kontenery półpodziemne. Można oczekiwać, że w latach 2025–2027 trend ten będzie się nasilał, wspierany zarówno przez przepisy (np. możliwe dofinansowania w ramach ROP lub funduszy NFOŚiGW), jak i przez pozytywne doświadczenia gmin, które zdecydowały się na innowacyjne systemy zbiórki odpadów. Wszystko to finalnie służy realizacji nadrzędnego celu – bardziej efektywnej i zrównoważonej gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce.
Cheat sheet: Najważniejsze zmiany i obowiązki w pigułce
Zmiany, które już obowiązują od 1 stycznia 2025 r.:
- Obowiązkowa segregacja odpadów budowlanych na 6 frakcji.
- Każdy przedsiębiorca, nawet najmniejszy, musi prowadzić ewidencję odpadów niebezpiecznych.
- Nowe stawki opłat za rejestrację i prowadzenie BDO.
- Obowiązkowa segregacja tekstyliów przez gminy i mieszkańców.
Zmiany planowane do wdrożenia w latach 2025–2027:
- Październik 2025 – start systemu kaucyjnego (butelki, puszki, szkło).
- 2026 – wdrożenie ROP dla opakowań komunalnych.
- 2025–2027 – kontynuacja programu likwidacji dzikich wysypisk z dofinansowaniem do 80%.
- 2027 – uruchomienie elektronicznego potwierdzania recyklingu w BDO.
Kto, za co odpowiada?
- Gmina: organizacja zbiórki tekstyliów, punktów kaucyjnych, korzystanie z funduszy na usuwanie odpadów.
- Wspólnota mieszkaniowa: organizacja właściwej segregacji odpadów na terenie wspólnoty, w tym rozważenie wdrożenia systemów półpodziemnych.
- Mieszkańcy: segregacja odpadów (w tym tekstyliów), zwracanie opakowań objętych kaucją.
Dlaczego to ważne?
- Rosnące wymogi prawne.
- Ryzyko kar finansowych za brak segregacji.
- Możliwość uzyskania dofinansowań na modernizację systemów zbiórki odpadów.
- Oszczędności operacyjne i poprawa jakości życia mieszkańców.